Termal Konfor Ölçümü

TS EN ISO 7243 Termal Çevrenin Ergonomisi-WBGT Endeksi kullanılarak ısı stresinin değerlendirilmesi, TS EN ISO 7730-Orta Dereceli Termal Ortamlar-PMV ve PPD İndislerinin Tayini-Termal Rahatlık Şartlarının Belirlenmesi ve 17.07.2013 tarih ve 28710 nolu Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren İşyeri Bina Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine ilişkin yönetmeliğin  ilgili maddeleri dikkate alınarak gerçekleştirilir. 

ÖLÇÜM PRENSİPLERİ 

SICAKLIK, NEM, HAVA AKIM HIZI 

İnsanlar genellikle beden iç ısısında değişikliklere neden olabilecek işyeri, genel çevre ya da iklim değişikliklerine pek dayanaklı değildirler. İklim değişikliklerinin yanı sıra, büyük ölçüde ısı yayan ocak ya da fırınlar karşısında çalışmak veya tam tersine soğuk iklim koşullarında ya da soğutulmuş tesislerde çalışmak gibi etkenler önemli ölçüde çalışma verimini etkilemektedir. Bu nedenle çalışanların rahat çalışabildikleri hava koşullarını iyi ayarlamak gerekmektedir. 

İşyerlerinin hava koşullarını etkileyen faktörler; 

1. Hava sıcaklığı 
2. Ortam nemliliği 
3. Hava hareketleri seklinde özetlenebilir. 

SICAKLIK, NEM, HAVA AKIM HIZI KAYNAKLARI 

Hava Sıcaklığı 

Hava durumuna bağlı olarak insan vücudunun görevi merkezi sinir sistemini ve iç organları sabit bir ısıda tutmaktır. İnsan vücudu devamlı bir ısı dengesine sahiptir. Vücut, dış çevre ile sürekli olarak yaptığı ısı değişimi ile gerekli ısı dengesini sürdürmektedir. Genellikle 36.5 ◦C olan vücut sıcaklığı, soğuk havalarda oksijenle besin maddeleri yakılarak; sıcak havalarda ise terleme fonksiyonu ile dengede tutulmaktadır. Ancak vücudun ısı dengesinin bu şekilde korunması sınırlı olmaktadır. 

Sıcak bir çalışma ortamında vücudun ısısını dağıtabilecek tek yol ter buharlaşmasıdır. Bu tür buharlaşma en kuvvetli ve aynı zamanda en etkili bir yol olmaktadır. Ancak hava nemliliğinin yüksek olduğu durumlarda ter buharlaşması etkili olamamaktadır. Bu nedenle dayanılması en zor olan çalışma koşulları derin maden ocaklarında, sıcak ülkelerdeki iplik ve dokuma fabrikalarında, şeker fabrikalarında ve genellikle tropik ülkelerde ortaya çıkmaktadır. Bu arada is ortamında aşırı ısının genel organik direnci azalttığı, iş verimini düşürdüğü, kramplar ve ısı çarpması gibi etkileri olduğu da bilinmektedir. 

Ortamın normalin üstünde sıcak olması ile bıkkınlık, sinirlilik, dikkatsizlik, hataların yoğunlaşması, zihinsel çalışmalarda verim düşüklüğü, yetenek ve becerilerin azalması, is kazalarının çoğalması, ağır bedensel islerde verim düşüklüğü, vücutta su ve asit-tuz dengesinin bozulması, kan dolaşımının zorlaşması ve yorgunluk gibi olumsuz özellikler ortaya çıkmaktadır. Soğuk is ortamına ait sorunlar, aşırı ısı ortamına göre daha kolay çözülmektedir. Ancak yine de çalışanların vücut ısısındaki düşüşler dikkate alınmalıdır. Çünkü soğuktan etkilenen el parmakları incelikli is yapma yeteneklerini ve dokunma duyarlılıklarını kaybetmektedirler. Bu durum ayrıca is verimini düşürmekte ve en önemlisi is kazaları riskini artırmaktadır. 

Çalışma yerlerindeki hava koşulları değerlendirilirken; hava sıcaklığı, havadaki bağıl nem oranı, radyasyon sıcaklığı ve havanın akım hızı ölçülmektedir. Bunların yanı sıra hava koşullarının çalışanlara olan etkisinin incelenme ve değerlendirilmesi amacıyla “efektif sıcaklık değeri” de kullanılmaktadır. 

Efektif sıcaklık; havadaki nem oranı, hava hareketi ve ortam sıcaklığının etkisi altında çalışanın hissettiği sıcaklıktır.  

İşletme yönetiminin görevi, işyeri ortam ısısının belirtilen efektif sıcaklık değerleri arasında olmasını sağlamaktır. 

Ortam Nemliliği 

Normal çalışma koşullarında nemin etkisi az olmaktadır. Nemlilik, mevcut ortam ısısı koşullarında, işyeri havasını doymuşluk düzeyine kadar getirecek su buharı değerine göre (% 100 nem) yüzde oranı seklinde ifade edilmektedir. Ekstrem sıcaklıklarda ise nem önem kazanmaktadır. Nem birim havada bulunan su buharı miktarını ifade etmekte olup, birimi ise gram/cm3’tür. Nem, mutlak nem ve bağıl nem olmak üzere iki grupta incelenmektedir. “Mutlak nem”, havanın birim miktarında belirli bir anda bulunan nem miktarının ifade ederken, belirli bir ısıda havada bulunabilecek en yüksek nem miktarını yüzde olarak ifadesi “nisbi nem” olarak adlandırılmaktadır. Nem yapılan isin niteliğine ve is ortamına göre değişmektedir. Genelde işyerlerinde nem oranı, %30-75 arasında tutulmaya çalışılmaktadır. Nemin çalışan üzerindeki etkileri, ortam ısısına bağlı olarak değişmektedir. Nemin yüksek olması, çalışanın fiziki ve ruhi bakımdan bitkin hale gelmesine, terlemesine, solunumun sıklaşmasına, kalp atışlarının hızlanmasına, yüzde kızarma ve bas dönmesine sebep olmaktadır (Arıcı, 1999:193). Çalışılan yerin nem oranı fazlaysa ve ortam ısısı da yüksekse ter buharlaşması önemli ölçüde azalmakta ve sıcaklığa dayanma zorlaşmaktadır. Nem oranının düşük olması ise solunum yolları dokusunda tahriplere, kronik öksürüklere ve solunum yollarının kurumasına bağlı olarak da konuşma güçlüklerine sebep olmaktadır. 

Hava Hareketleri 

Ortam ısısı ve yayılan ısı düzeyleri normal sınırlar içerisinde iken ideal hava akımı 150 mm/saniye civarında olmaktadır. Hava hareketi 510 mm/saniye’nin üzerine çıktığında çalışma ortamı “esintili” olarak; 100 mm/saniye’nin altında hava değişimi olan yerler ise “havasız” olarak kabul edilmektedir. 

Rahat bir hava akımını sağlamak kadar işyerlerindeki hava hareketlerini kontrol etmekte oldukça güç olmaktadır. İşyerlerinde yeterli sayıda pencere bulunmaması, tavanın alçak ve kişi basına düsen devinim hacimlerinin dar olması gibi faktörler çalışanların rahatını önlemektedir. İşyerlerindeki teknik tasarımlar ve havalandırma sitemleriyle çalışanları rahatsız eden bu tür sıkıntılar önlenebilmektedir. 

ÖLÇÜM BİRİMLERİ 

Sıcaklık: Bir maddeyi oluşturan taneciklerden birinin ortalama hareket(kinetik) enerjisini ifade den bir değerdir. Sıcaklık, enerji değildir. Termometre ile ölçülür. 

Isı: Sıcaklıkları farklı iki madde arasında alınıp verilen enerjinin adıdır. Bu durumda sıcaklıkları eşit iki madde arasında ısı aktarımı gerçekleşmez. İki maddeden birinin sıcaklığının diğerinden farklı olması halinde, sıcaklığı yüksek olan maddeden sıcaklığı düşük olan maddeye enerji aktarılır. Maddenin, katı, sıvı veya gaz halinde olması ısının tanımını değiştirmez. Bir başka şekilde bir maddeyi oluşturan taneciklerin toplam hareket enerjisine ısı denir. 

Isı, bir enerji olduğu için birimi joule ( j )’dur. Bir başka ısı birimi ise kalori (cal)’dir. 

(1 kalori = 4,18 joule dür.) 

Isı ve Sıcaklık Arasındaki Farklar : 

1- Isı bir enerji çeşidi, sıcaklık ise bir ölçümdür. 

2- Isı kalorimetre kabı ile sıcaklık termometre ile ölçülür. 

3- Isı birimi kalori (cal) veya Joule, sıcaklık birimi ise derecedir. 

4- Isı, madde miktarına bağlıdır, sıcaklık ise madde miktarında bağlı değildir. 

Nem: Havada bulunan su buharı miktarıdır. Nem ölçümlerinde mutlak nem, bağıl nem ve spesifik nem hesaplanır. Mutlak nem birim hacimdeki nem miktarıdır. Gram/m3olarak verilir. Bağıl nem havadaki nem miktarının o havanın alabileceği maksimum neme olan oranıdır. Birimsel olarak verilir ve sıcaklık ile ters orantılıdır.  

Hava Akım Hızı:İşyerindeki kirli havayı uzaklaştırmak için uygun bir hava akımı hızı (esintisi) sağlanmalıdır. Hız iyi ayarlanmalıdır. Çünkü vücut ile çevredeki hava arasında akımın etkisi ile ısı transferi olur.  Transferin yönü sıcaklığın değişmesine bağlıdır;  

Hava vücuttan serinse, vücut ısısı kaybolur. Hava vücuttan sıcaksa vücut ısısı artar. Böyle  durumlarda ısı stresleri meydana gelir. 

Sıcaklık-Nem-Hava Akım Hızı İlişkisi: Ortamdaki sıcaklık tek bir değişkenden ibaret değildir. Sıcaklığın derece olarak artması veya azalması yanında, nemin ve hava akım hızının durumu da sıcaklığın etkisini arttırır veya hafifletir. Bu üç değişkenin çeşitli bileşimleri sonucu, kişi aynı sıcaklık duygusunu ve psikolojik etkiyi duyabilir.  

Eşdeğer Efektif Isı Değerleri: Kişi üzerinde eşit sıcaklık etkisi yapan sıcaklık, nem ve hava akım hızının çeşitli bileşimlerine denir. 

TS EN ISO 7243 Termal Çevrenin Ergonomisi-WBGT Endeksi kullanılarak ısı stresinin değerlendirilmesi, TS EN ISO 7730-Orta Dereceli Termal Ortamlar-PMV ve PPD İndislerinin Tayini-Termal Rahatlık Şartlarının Belirlenmesi ilgili maddeleri dikkate alınarak değerlendirilir 

İLGİLİ MEVZUAT 

Ortam sıcaklığı 

19 - İşyerlerinde termal konfor şartlarının çalışanları rahatsız etmeyecek, çalışanların fiziksel ve psikolojik durumlarını olumsuz etkilemeyecek şekilde olması esastır.  Çalışılan ortamın sıcaklığının çalışma şekline ve çalışanların harcadıkları güce uygun olması sağlanır. Dinlenme, bekleme, soyunma yerleri, duş ve tuvaletler, yemekhaneler, kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amaçlarına göre yeterli sıcaklıkta bulundurulur. Isıtma ve soğutma amacıyla kullanılan araçlar, çalışanı rahatsız etmeyecek ve kaza riski oluşturmayacak şekilde yerleştirilir, bakım ve kontrolleri yapılır. İşyerlerinde termal konfor şartlarının ölçülmesi ve değerlendirilmesinde TS EN 27243 standardından yararlanılabilir. 

20 - Yapılan işin niteliğine göre, sürekli olarak çok sıcak veya çok soğuk bir ortamda çalışılması ve bu durumun değiştirilmemesi zorunlu olunan hallerde, çalışanları fazla sıcak veya soğuktan koruyucu tedbirler alınır. 

21 - İşyerinin ve yapılan işin özelliğine göre pencerelerin ve çatı aydınlatmalarının, güneş ışığının olumsuz etkilerini önleyecek şekilde olması sağlanır.